Dịch vụ giao hàng: Ngành công nghiệp đang bùng nổ
CHUYÊN ĐỀ 3
LỊCH SỬ CỦA NỀN KINH TẾ GIAO VẬN
Thời đại con người ta có thể đặt mua tất cả các loại
hàng hóa thông qua ứng dụng giao hàng trên điện thoại thông minh không
phải bỗng một ngày đột nhiên xuất hiện. Văn hóa giao vận của Hàn Quốc
vốn đã tồn tại từ thời kỳ Joseon (1392-1910), có thêm nét hiện đại sau
thời kỳ Nhật trị nửa đầu thế kỷ 20 và bùng nổ cùng với sự phát triển
nhanh chóng của quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa.
Năm 1882, Paul George von Möllendorff làm việc trong
lãnh sự quán Đức tại Thiên Tân nhà Thanh (Trung Quốc) đã đến Hanyang
(Seoul ngày nay) và trở thành cố vấn người phương Tây đầu tiên cho chính
quyền Joseon. Cho đến thời điểm đó, ở Joseon hầu như không có người
phương Tây nên điều đầu tiên mà ông ta lo lắng chính là đồ ăn. Ngay khi
trời tối, một viên quan cùng với vài người hầu khiêng một giá gác bằng
gỗ đến nơi ở của ông. Bỏ tấm vải phủ ra, trên kiệu là những chiếc bát
đựng đầy đồ ăn lần đầu tiên ông ta được nhìn thấy trong đời. Đó là bữa
tối của Möllendorff. Với kinh nghiệm đã tích lũy khi làm ở Trung Quốc,
ông chuyển đồ ăn lên bàn và dùng bữa.
"Đường đi chợ trong tuyết." Tác giả: Yi Hyeong-rok
(1808-?), thế kỉ 19. Chất liệu: Mực và màu nước trên giấy; 38,8 x
28,2cm. Bảo tàng Quốc gia Hàn Quốc. Bức tranh triều đại Joseon này mô tả
các thương gia đang trên đường hướng đến chợ với hàng hóa được chất
nặng trên lưng ngựa và bò. Bức tranh là một phần trong bộ tranh được cho
là do họa sĩ Yi Hyeong-rok vẽ. © National Museum of Korea
Cống vật và quà tặng
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
Mặt khác, các quý tộc giàu có ở địa phương cũng thường
gửi quà là đặc sản địa phương cho bạn bè hoặc những người có quyền lực ở
thủ đô. Ví dụ, có một phú hộ sở hữu hàng trăm người hầu ở vùng Buan tên
là Kim Su-jong (金守宗, 1671-1736) thường gửi cho bạn bè mình là quan lại
cấp cao ở thủ đô hải sâm khô, bào ngư, trai, bạch tuộc, rong biển và
thịt chim trĩ khô, thịt lợn, quả hồng, giấy, quạt, mũ, lược… Những hàng
hóa này được vận chuyển từ Buan theo đường biển dọc theo bờ biển phía
Tây và cập bến tại cảng Mapo, Seoul. Từ đây, hàng hóa sẽ được những
người hầu chia ra, chất lên xe kéo và giá vác đồ trực tiếp đưa đến từng
nhà. Khi gửi hàng, Kim Su-jong thường làm hai văn bản ghi tên hàng hóa
và số lượng, ông ta giữ một bản và gửi cho người nhận hàng một bản.
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
Ý thức giai tầng
Đầu thế kỷ 20, bán đảo Hàn rơi vào tình cảnh bất hạnh
khi trở thành thuộc địa của Nhật Bản nhưng cũng từ đây các đô thị dần
bắt đầu có sự thay đổi theo hướng hiện đại. Các quán ăn lớn mọc lên ở
khắp nơi. Cùng với đó là sự sụp đổ của trật tự phân cấp giữa các tầng
lớp xã hội Joseon dù chỉ là trên bề mặt. Trên thực tế, nguyên tắc này
vẫn được duy trì giữa các thành viên xã hội. Điều này trở thành cơ hội
cho hoạt động giao nhận đồ ăn mang tính thương nghiệp bắt đầu. Thực đơn
phổ biến của các quán ăn ở Seoul những năm 1920 là seolleongtang (canh
xương bò hầm). Chủ quán chủ yếu là những người thuộc tầng lớp bạch đinh –
tầng lớp thấp nhất trong xã hội Joseon. Quý tộc đến các quán ăn do bạch
đinh – thường là những người làm công việc giết mổ gia súc – quản lý và
dùng bữa cùng với tầng lớp dưới là chuyện không thể nào tưởng tượng
được. Đó là lý do việc giao vận seolleongtang không thể không xuất hiện
vào thời kỳ này.
Khác với hiện nay, trước đây, người ta thường nhận
tiền khi đến lấy lại bát đũa nên đã nảy sinh khá nhiều tình huống buồn
cười. Một nhân viên quán ăn seolleongtang ở Jongno thường giao đồ ăn đến
nhà một khách hàng. Nhưng mỗi khi đến lấy bát đũa thì người đặt hàng
lại đi ra ngoài, không có ở nhà nên nhân viên đó không thể nhận được
tiền. Sau ba bốn lần đến và ra về tay không, người nhân viên vô cùng tức
giận nên đã cùng với bạn bè đe dọa người hầu của nhà khách hàng đó.
Cuối cùng, anh nhân viên và các bạn của mình đã bị lôi đến đồn cảnh sát.
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
©Bảo tàng Lịch sử Bupyeong. Những người giao
hàng tạo dáng trước Sajeongok, một nhà hàng naengmyeon (mì lạnh) nổi
tiếng ở Incheon vào những năm 1930. Mì lạnh ở đây ngon đến mức có các
đơn đặt hàng từ rất xa như Myeong-dong ở Seoul.
© Lim Sang-cheol. “Buổi sáng”, một bức ảnh chụp
những người phụ nữ trẻ mang chậu hoa trên đường phố Busan vào năm 1946
của Limb Eung-sik. Bức ảnh nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Quốc gia về
Nghệ thuật hiện đại và đương đại.
© Bảo tàng Thành phố Sokcho. Trong bức ảnh được chụp
những năm 1950 này, một người giao hàng naengmyeon (mì lạnh) đã có một
màn biểu diễn thú vị trên đường phố Sokcho. Ông được biết đến là người
sáng lập một nhà hàng mì lạnh kiểu Hamheung ở thị trấn ven biển gần khu
phi quân sự.
Xe kéo tay và xe đạp
Hình ảnh những người giao hàng thực sự bắt đầu để lại ấn
tượng đối với mọi người là từ khi các chợ cố định bắt đầu xuất hiện ở
các đô thị. Do không thể bỏ mặc cửa hàng của mình, các thương nhân buôn
bán tại chợ đã gọi đồ từ quán ăn. Khi ấy, các cô phục vụ trong nhà hàng
trên đầu đội chiếc mâm chất đầy các bát thức ăn được sắp xếp ngay ngắn,
khéo léo đưa đồ đến. Các quán cao cấp được gọi là “nhà hàng” thường có
khoảng 20 món ăn phục vụ tận nơi. Khi số lượng đặt hàng nhiều như vậy,
người ta phải xếp đồ ăn lên xe và chuyển đi. Nếu các gia đình khá giả tổ
chức tiệc và mời khách, đầu bếp, nhân viên phục vụ của nhà hàng thậm
chí đến tận nơi phục vụ. Các nhà hàng Trung Quốc cũng giao đồ ăn khi
nhận được đơn đặt hàng. Nhưng ở thời điểm đó, giao đồ ăn là dịch vụ miễn
phí. Giao vận hàng hóa với tư cách là ngành nghề chuyên môn chỉ dừng
lại ở việc chuyển phát các mặt hàng như thư tín, báo, rượu. Đặc biệt,
rượu được giao nhận trực tiếp bằng xe đạp từ xưởng sản xuất khi có đơn
đặt hàng từ các nhà hàng hoặc quán rượu .
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
© Lim Sang-cheol. “Một ngày mới đầy hy vọng”
(tiêu đề tạm thời), bức ảnh chụp các em nhỏ đang chạy giao báo trong
Myeong-dong, Seoul năm 1960 của Limb Eung-sik. Trẻ em của những gia đình
nghèo đi giao báo để kiếm tiền học phí và tiền tiêu vặt là hiện tượng
phổ biến lúc đó.
© Han Jeong-sik. “Ikseon-dong,” bức ảnh chụp năm
1993 của Han Jeong-sik. Đây là hình ảnh một người giao đồ ăn Trung Quốc
một tay giữ hộp thiếc lớn đựng đồ ăn, một tay đi xe đạp qua các con hẻm
của khu dân cư khu vực trung tâm Seoul. Các nhà hàng Trung Quốc bắt đầu
cung cấp dịch vụ giao hàng vào những năm 1960.
Một người đàn ông cực nhọc gánh than lên dốc
trong một khu ổ chuột ở Seoul đầu những năm 1970. Than tổ ong được sử
dụng rộng rãi để sưởi ấm và nấu ăn từ thời hậu chiến tranh Nam-Bắc đến
những năm 1990. © NewsBank
Xe máy và ứng dụng điện thoại thông minh
Bắt đầu từ những năm 1960, việc giao hàng cho các nhà
hàng Trung Quốc đồng nghĩa với việc giao đồ ăn. Cách hiểu này được duy
trì trong một khoảng thời gian khá dài. Cho đến thời điểm đó, xe đạp hầu
như vẫn là phương tiện duy nhất để giao đồ ăn. Cuối những năm 1970, do
chính sách Hoa kiều của chính phủ Hàn Quốc, nhiều Hoa kiều gặp bất lợi
khi nhập học đại học nên đã di cư sang Đài Loan. Do đó, ngày càng nhiều
người Hàn Quốc, những người làm công việc giao vận cho các nhà hàng
Trung Quốc do Hoa kiều làm chủ đã đứng ra mở nhà hàng. Cùng lúc đó, các
khu chung cư lớn cũng được xây dựng ở Seoul và các thành phố lớn khác.
Khi những khu tập trung dân cư tăng lên, nhu cầu chuyển phát đồ ăn Trung
Quốc cũng nhanh chóng tăng lên.
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
Joo Young-ha
Giáo sư Viện cao học Hàn Quốc học, Viện nghiên cứu Hàn Quốc học Trung ương (AKS)
Dịch.
Lê Thu Giang
*XEM TOÀN VĂN TẠI ĐÂY*
Nguồn: Tạp chí Koreana - Văn hóa Nghệ thuật Hàn Quốc, số Mùa Thu 2020 (vol 7, no.3) phiên bản tiếng Việt (xem bản đầy đủ tại đây)
*Vì lý do bản quyền nên chúng tôi chỉ trích giới thiệu một đoạn nhỏ
trong bài viết. Bạn đọc vui lòng nhấp vào đường link trên để đọc toàn
văn bài viết.